Mieczysław Wiśniewski 1921 - 1940 Edycja

Mieczysław Wiśniewski, ur. 18 kwietnia 1921 r. w Hartowcu, zamordowany w Mauthausen dn. 25 września 1940

Nota do Księgi Pamięci projektowanej przez MEMORIAŁ w Mauthausen.

Mieczysław Józef Wiśniewski urodził się w 1921 r. we wsi Hartowiec w rodzinie kolejarza, Józefa Wiśniewskiego. Rodzice pochodzili z okolicznych wsi, ojciec z Gronowa, matka, Anna Skolimowska, z Jeglii. Byli Polakami, urodzonymi pod koniec XIX w. w Prusach, a więc poddanymi cesarza Wilhelma, żyjącymi na terenie, gdzie od początków rządów Bismarcka trwała intensywna germanizacja Polaków, także dzieci w szkołach. Chodzili do niemieckich szkół elementarnych (4-klasowych), w których uczono po niemiecku, także religii, także modlitwy. Współmieszkańcy, ludność wiejska była polska. Nauczyciele pochodzili z Niemiec. Niemcami byli także w dużej części właściciele majątków ziemskich, kupcy oraz urzędnicy. Ten stan narodowy ukształtował się historycznie od czasów, kiedy dawne ziemie pruskie, po wymordowaniu żyjących tam autochtonów – Prusów, podporządkował sobie Zakon Najświętszej Marii Panny, przez Polaków zwany Zakonem Krzyżackim (od emblematów krzyży na płaszczach), a jego członkowie Krzyżakami. Słowo „Krzyżacy” było określeniem groźnym, budzącym strach. Potomkami i spadkobiercami Krzyżaków na tych terenach stali się Prusacy – niemieccy mieszkańcy, osiedleńcy z głębi Niemiec.

Kiedy po zakończeniu I wojny światowej odrodziła się Polska, ziemia działdowska przypadła – decyzją Traktatu Wersalskiego – Polsce. W kierunku na północ znajdowały się Prusy Wschodnie, będące prowincją niemiecką; na północny zachód – Pomorze Polskie: od Lidzbarka, Brodnicy, Grudziądza, Torunia – po Bałtyk, nad którym znajdował się Gdańsk. Gdańsk, ustanowiony Wolnym Miastem, stał się miastem niezgody i zarzewiem przyszłej wojny.

Działdowo (Soldau) wraz z powiatem wyodrębniono z Prus Wschodnich. Tędy – przez Lidzbark, Brodnicę i Chojnice wiodła jedyna polska linia kolejowa do Gdańska i nad Bałtyk. Działdowo było ważną stacją kolejową na tej trasie. Na tej stacji kolejowej pracował od 1937 r., pełniący odpowiedzialną pracę dyżurnego ruchu, Józef Wiśniewski, ojciec Mieczysława. W 1938 r. rodzina liczyła 6 dzieci: Mieczysław (1921), Felicja (1924), Stefan (1926), Józef (1928), Alfons (1932), Zygmunt (1938).

Mieczysław w 1936 r. ukończył 6-klasową szkołę powszechną (podstawową) i został przez rodziców wysłany do pobliskiego Lidzbarka, gdzie uczył się zawodu sprzedawcy, handlowca w sklepie spożywczo-przemysłowym Alojzego Kozickiego. Kozicki był w Lidzbarku znanym handlowcem, człowiekiem zamożnym, posiadającym, poza sklepem, także restaurację. Mieczysław Wiśniewski, ucząc się zawodu w sklepie Kozickiego, zdobył stopień subiekta, był prawą ręką właściciela.

Lidzbark liczył w tym czasie 4800 mieszkańców, z tej liczby zaledwie 3% deklarowało narodowość niemiecką. Znacznie większa mniejszość niemiecka znajdowała się w sąsiednim Działdowie, wspierając prohitlerowskie organizacje w Lidzbarku. W zorganizowanej formie występowali członkowie JDP (Jungedeutsche Partei), a także członkowie partii hitlerowskiej – NSDAP.

W spokojnym Lidzbarku dramatyczne wydarzenia nastąpiły na początku 1939 r. tuż po zajęciu miasta przez Wehrmacht. Lidzbark (odtąd Lautenburg) znalazł się, jak przed I wojną światową, w Prusach Zachodnich, a represje posypały się na mieszkańców z Brodnicy i Grudziądza. W pierwszych dniach września 1939 r. gestapo aresztowało Alojzego Kozickiego, pracodawcę Mieczysława. Jego dalsze losy były nieznane. Żona właściciela powierzyła prowadzenie sklepu Mieczysławowi Wiśniewskiemu, który miał cenzus subiekta. Kiedy na początku 1940 r. aresztowano Mieczysława, a także Zygmunta Kozickiego, syna właściciela, dla mieszkańców Lidzbarka stało się jasne, że w grę wchodzą względy ekonomiczne. Miejscowy Niemiec chciał przejąć sklep i majątek Kozickiego. Tak też się stało.

Po Alojzym Kozickim ślad zaginął, został prawdopodobnie zamordowany w katowni gestapo w Grudziądzu. Zygmunt Kozicki – syn właściciela sklepu, przeżył hitlerowskie więzienia, Mieczysław Wiśniewski z Lidzbarka został wywieziony do Grudziądza, a dalej poprzez Sachsenhausen trafił do Mauthausen i Gusen. Zginął tam 25 września 1940 r. W polskich archiwach w Grudziądzu i w Toruniu nie ma dokumentów dotyczących jego aresztowania. 

W kościele parafii rzymsko-katolickiej w Lidzbarku pod wezwaniem św. Wojciecha sporządzono listę Polaków-katolików, ofiar hitlerowskiego ludobójstwa. Figuruje na niej 100 osób. Tylu w miasteczku liczącym w 1939 r. ok. 4800 mieszkańców zginęło w wyniku hitlerowskiego terroru.

Rodzice Mieczysława przeżyli wojnę w Działdowie (Soldau). Nie skorzystali z oferty administracji obozu w Mauthausen, która proponowała przesłanie prochów Mieczysława, podejrzewając w tej propozycji oszustwo. Z tego powodu Mieczysław nie miał grobu. Dopiero w 2014 r. najmłodszy brat Mieczysława, Zygmunt (piszący tę notę) odbył podróż do Mauthausen, gdzie w miejscowym Memoriale znalazł dane brata w księdze ofiar obozu. Miejscowi kustosze ułatwili mu dostęp do dokumentacji dotyczącej Mieczysława Wiśniewskiego (Sygnatura AMM/1/1/6). Z podróży tej Zygmunt Wiśniewski przywiózł urnę z ziemią pobraną w Mauthausen. Urna została złożona w grobie Matki, na cmentarzu w Działdowie, a na płycie nagrobnej umieszczono tablicę upamiętniającą Mieczysława Wiśniewskiego, ofiarę Mauthausen.

Zygmunt Wiśniewski – brat Mieczysława Wiśniewskiego

Zygmunt Wiśniewski - najmłodszy w rodzinie, wojnę i okupację niemiecką przeżył w Soldau. W latach 1945-1956 uczęszczał do miejscowych szkół, dyplom maturalny (świadectwo dojrzałości) otrzymał w czerwcu 1956 roku. Od października 1956 roku studiował na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, a następnie ukończył 2-letnie Studium Dziennikarskie na Uniwersytecie. Osiadł i pracował w Warszawie, początkowo w prasie adresowanej do młodzieży, a następnie w Redakcji Publicystyki Telewizji Polskiej. Specjalizował się w publicystyce kulturalnej, realizował programy o książkach i o filmach. Kilkakrotnie awansował, kierując redakcją telewizyjnych filmów dokumentalnych, a następnie całej telewizyjnej produkcji filmowej, w okresie, kiedy telewizja podjęła produkcję pierwszych seriali filmowych. W 1986 roku odszedł z telewizji, kierowanej od wprowadzenia stanu wojennego przez oficerów politycznych wojska, i realizował samodzielnie filmy oraz prowadził dystrybucję filmów na kasetach video. Od 2003 roku na emeryturze. Zaproszony, przez swojego lekarza, do współpracy z odrodzonymi po zmianach politycznych izbami lekarskimi – napisał na zamówienie Naczelnej Izby Lekarskiej 5 (pięć) książek o lekarzach i organizacjach lekarskich w latach 1918 (od odrodzenia Polski Niepodległej) – do współczesności.

W 2014 roku, spełniając prośbę zmarłej Matki, odwiedził Memoriały w Mauthausen – Gusen, skąd przywiózł symboliczną urnę brata Mieczysława z ziemią pobraną na terenie miejsc upamiętniających miejscowe niemieckie obozy zagłady, i złożył ją w grobie Matki, na cmentarzu w Działdowie. /zw/

Mieczysław Józef Wiśniewski wurde 1921 im Dorf Hartowiec, als Sohn des Eisenbahnmitarbeiters Józef Wiśniewski geboren. Die Eltern stammten aus den umliegenden Dörfern, der Vater aus Gronów, und die Mutter, Anna Skolimowska, aus Jeglie. Sie waren Polen, die gegen Ende des 19. Jahrhunderts in Preußen, als Untertanen von Kaiser Wilhelm geboren wurden.

Sie lebten in einem Gebiet, in dem seit Beginn der Regierungszeit von Bismarck eine intensive Germanisierung der Polen, auch der Kinder in den Schulen, stattfand. Sie besuchten deutsche Grundschulen (mit vier Klassen), in denen auch Religion und Gebete auf Deutsch unterrichtet wurden. Die Anwohner, die Dorfbevölkerung, war polnisch. Die Lehrer stammten ebenso wie die meisten Grundbesitzer, Kaufleute und Beamten aus Deutschland. Dieser nationale Zustand hatte sich historisch ab dem Zeitpunkt geformt, als sich der Deutschritterorden, welcher aufgrund des Kreuzemblems auf den Mänteln von den Polen als Kreuzorden bezeichnet wird, nach der Ermordung der dort lebenden autochthonen Preußen deren Ländereien einverleibt hatte. Bereits das Wort Kreuzorden galt als furchteinflößende, unheilvolle Bezeichnung. Die Nachfahren und Erben des Deutschrittenordens auf diesem Gebiet wurden zu Preußen, deutsche Bewohner, die aus dem tiefsten Deutschland umgesiedelt wurden.

Nach dem Ende des Ersten Weltkrieges wurde Polen wiedergeboren, das Gebiet von Działdów wurde aufgrund des Friedensvertrags von Versailles Polen zugesprochen. Im Norden lag Ostpreußen, welches eine deutsche Provinz war, im Nordwesten erstreckte sich Pommern von Lidzbark, Brodnica, Grudziądz, Toruń bis zur Ostsee, an der Gdańsk liegt. Gdańsk, die Freie Stadt Gdańsk wurde zur Stadt des Streits und des Keimes des kommenden Krieges.

Działdowo (Soldau) wurde zusammen mit dem zugehörigen Bezirk aus Ostpreußen ausgesondert. Hierdurch sowie über Lidzbark, Brodnica und Chojnice führte die einzige polnische Bahnstrecke nach Gdańsk und zur Ostsee. Działdowo war ein wichtiger Bahnhof an dieser Strecke, auf dem seit 1937 Józef Wiśniewski, der Vater von Mieczysław, arbeitete. Er war für den Verkehr verantwortlich. 1938 gehörten sechs Kinder zur Familie: Mieczysław (geb. 1921), Felicja (geb. 1924), Stefan (geb. 1926), Józef (geb. 1928), Alfons (geb. 1932) und Zygmunt (geb. 1938).

Nachdem Mieczysław 1936 die sechs Klassen der Grundschule abgeschlossen hatte, schickten ihn seine Eltern in die benachbarte Ortschaft Lidzbark, wo er den Beruf eines Verkäufers und Kaufmanns im Gemischtwarengeschäft von Alojzy Kozicki erlernte. Kozicki war in Lidzbark ein bekannter Kaufmann, ein vermögender Mann, der neben dem Laden auch ein Restaurant besaß. Mieczysław Wiśniewski wurde nach seiner Ausbildung zum Verkäufer befördert und war die rechte Hand des Besitzers.

Zu diesem Zeitpunk zählte Lidzbark 4.800 Einwohner, von denen nur drei Prozent als Nationalität deutsch angaben. Eine deutlich größere deutsche Minderheit, welche die nationalsozialistischen Organisationen in Lidzbar unterstützte, fand man im benachbarten Działdowo. Die Mitglieder der JdP (Jungdeutsche Partei in Polen) sowie die Mitglieder der NSDAP traten organisiert auf.

In der ruhigen Ortschaft Lidzbark kam es bereits zu Beginn des Jahres 1939 zu dramatischen Ereignissen, gleich nachdem die Stadt von der deutschen Wehrmacht besetzt wurde. Lidzbark (ab diesem Zeitpunkt: Lautenburg) gehörte nun – wie bereits vor dem Ersten Weltkrieg – zu Westpreußen, und es regnete Repressalien gegen die Bewohner von Brodnica und Grudziądz. In den ersten Septembertagen 1939 verhaftete die Gestapo Alojz Kozicki, den Arbeitgeber von Mieczysław. Sein weiteres Schicksal ist unbekannt. Seine Ehefrau übertrug die Leitung des Ladens an Mieczysław Wiśniewski, der seine kaufmännische Ausbildung abgeschlossen hatte. Als Mieczysław und Zygmunt Kozicki, der Sohn des Eigentümers, Anfang 1940 verhaftet wurden, wurde der Bevölkerung von Lidzbark klar, dass wirtschaftliche Motive eine Rolle spielten: Ein im Ort ansässiger Deutscher wollte den Laden und das Vermögen von Kozicki übernehmen – und so geschah es auch.

Von Alojz Kozicki fehlt jede Spur, er wurde vermutlich in der Gestapo-Folterkammer in Grudziądz ermordet. Zygmut Kozinski, der Sohn des Ladeneigentümers, überlebte die Gefängnisse Hitlers; Mieczysław Wiśniewski wurde von Lidzbark nach Grudziądz gebracht und gelangte über Sachsenhausen nach Mauthausen und Gusen. Dort kam er am 25. September 1940 um. In den polnischen Archiven in Grudziądz und Toruń gibt es keine Dokumente zu seiner Verhaftung.

In der Kirche des Heiligen Wojciech der römisch-katholischen Pfarre in Lidzbark hat man eine Liste der katholischen Polen erstellt, die Opfer des nationalsozialistischen Völkermordes geworden waren. Auf ihr stehen 100 Namen – so viele der 1939 rund 4.800 Einwohner zählenden kleinen Stadt fielen dem NS-Terror zum Opfer.

Die Eltern von Mieczysław überlebten den Krieg in Działdowo. Das Angebot der Lagerverwaltung von Mauthausen, die Asche von Mieczysław zu übersenden, lehnten die Eltern ab, da sie einen Betrug vermuteten. Aus diesem Grund hat Mieczysław kein Grab. Erst 2014, als der jüngste Bruder von Mieczysław, Zygmunt (der Verfasser dieser Notiz), eine Reise nach Mauthausen unternahm, fand dieser an der örtlichen Gedenkstätte die Daten seines Bruders im Buch der Opfer des Lagers. Die Mitarbeiter der Gedenkstätte ermöglichten ihm den Zugang zum Eintrag von Mieczysław Wiśniewski im Totenbuch des KZ Gusen (Signatur AMM/1/1/6/1). Von dieser Reise brachte Zygmunt Wiśniewski eine Urne mit Erde aus Mauthausen mit. Die Urne wurde im Grab der Mutter auf dem Friedhof in Działdowo beigesetzt, und auf der Grabplatte wurde eine Gedenktafel für Mieczysław Wiśniewski, Opfer von Mauthausen, angebracht.

Zygmunt Wiśniewski

Zygmunt Wiśniewski ist der Bruder von Mieczysław Wiśniewski. Als Jüngster der Familie überstand er den Krieg und die deutsche Besetzung in Soldau. In den Jahren 1945 bis 1956 besuchte er örtliche Schulen. Ab Oktober 1956 studierte er an der Philologischen Fakultät der Universität Warschau und schloss ein zweijähriges Journalismus-Studium an der Universität ab. Er ließ sich in Warschau nieder und arbeitete zuerst bei der Jugendpresse, dann in der Publizistikredaktion des polnischen Fernsehens. Dort leitete er später die Redaktion für Fernseh-Dokumentarfilme, dann die gesamte Fernseh-Filmproduktion. 1986 verließ er das Fernsehen, welches ab Einführung des Kriegsrechts von politischen Offizieren der Armee geleitet wurde, produzierte selbständig Filme und unterhielt einen Vertrieb von Filmen auf Videokassetten. Seit 2003 ist er in Pension. Zur Erfüllung des Wunsches seiner verstorbenen Mutter besuchte er im Jahre 2014 die Gedenkstätte Mauthausen-Gusen. Von dort brachte er die symbolische Urne seines Bruders Mieczysław mit, gefüllt mit Erde von jenen Gedenkstätten, die an die örtlichen deutschen Vernichtungslager erinnern, und legte diese Urne in das Grab seiner Mutter auf dem Friedhof von Działdowo.