Antoni Nowak 1906 - 1943 Edycja

Antoni Nowak wurde im Dorf Kluczewo im Landkreis Szamotuły (dt. Samter) geboren. Er war ledig und lebte in seinem Elternhaus in Jastrowo, wo er seinen Eltern in der Landwirtschaft half.

Am 17. Juni 1942 wurde Antoni aufgrund des Haftbefehls des Amtsgerichtes Samter wegen „deutschfeindlicher Äußerung“ festgenommen. Ende Februar desselben Jahres schrieb er einen Brief an seine polnische Freundin, die sich im Deutschen Reich als Zwangsarbeiterin befand. Zwar traf er bei der Gestaltung des Briefes gewisse Vorsichtsmaßnahmen, dennoch wurde der Pole für seinen Inhalt zur Verantwortung gezogen. Im Hinblick auf die deutsche Zensur schrieb er den Brief mit Milch unter Verwendung eines falschen Absenders. Darin berichtete Antoni von der schlechten militärischen Lage Deutschlands, u.a. von russischen Erfolgen an der Ostfront. Er bat die Polin, den Brief alsbald zu verbrennen. Antoni gab in der Vernehmung zu, den Brief geschrieben zu haben. Ferner meinte er, dass der Inhalt auf Gerüchten basierte, die er auf der Straße gehört hatte.

Nur drei Wochen nach seiner Festnahme verurteilte ihn das Sondergericht Posen zu acht Jahre Straflager. Die Richter sahen in Antoni einen „überzeugten Pole, der das Ende der deutschen Herrschaft und die Wiedererrichtung eines polnischen Staates herbeisehnt“. Er kam ins Strafgefängnis nach Wronke (Wronki), doch schon fünf Monaten später, am 15. Dezember 1942 wurde er, ähnlich wie viele andere polnische Sträflinge, an die Gestapo Posen abgegeben, die ihn mittels Sammeltransports in das KZ Mauthausen überführte. Kurz danach verstarb er in Gusen.    

Quelle:

• Personalakte von Anton Nowak, in: Archiwum Państwowe Poznań [Staatsarchiv in Posen), Sign. APP W 1732 (Bestand: Strafgefängnis Wronke)

Dokument:

• Strafurteil vom 9.7.1942, in: Archiwum Państwowe Poznań [Staatsarchiv in Posen), Sign. APP W 1732 (Bestand: Strafgefängnis Wronke)

Dr. Katarzyna Woniak, Aleksander-Brückner-Zentrum für Polenstudien, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg

Antoni Nowak urodził się we wsi Kluczewo w powiecie Szamotuły (dt. Samter). Mieszkał z rodzicami w pobliskim Jastrowie i pomagał im w prowadzeniu gospodarstwa. 17 czerwca 1942 r. Antoni został aresztowany na podstawie nakazu sądu rejonowego. Powodem był list o antyniemieckiej treści, który Polak wysłał do koleżanki, przebywającej na przymusowych robotach w Niemczech. Wprawdzie Antoni domyślał się ingerencji cenzury i zachował pewne środki ostrożności, ale nie uchroniło go to od aresztu. Między innymi do pisania listu użył mleka a jako nadawcę podał fałszywe nazwisko. Poprosił nawet koleżankę, by spaliła list po przeczytaniu. W liście informował o niemieckich klęskach na frontach. List został przez cenzurę przechwycony i przetłumaczony na język niemiecki. Antoni w policyjnym przesłuchaniu przyznał się do napisania listu. Co do informacji polityczno-wojskowych zeznał, że były to plotki zasłyszane na ulicy. Niecałe trzy tygodnie po aresztowaniu zapadł na Antoniego wyrok niemieckiego sądu specjalnego w Poznaniu, skazujący go za antyniemieckie wypowiedzi na 8 lat obozu karnego. Zdaniem sędziów Antoni był „zagorzałym Polakiem, który liczy tylko na koniec niemieckiego panowania i odrodzenie polskiego państwa“. Antoni trafił do obozu karnego we Wronkach (dt. Wronke), ale po upływie pięciu miesięcy, tj. 15.12.1942 r., władze więzienia oddały go, podobnie jak wielu innych polskich skazańców, w ręce policji poznańskiego Gestapo, a te odesłało ich transportem zbiorczym do KZ Mauthausen. Antoni zmarł na krótko po przybyciu do podobozu w Gusen.

Źródło:

• Kartoteka Antona Nowaka, w: Archiwum Państwowe Poznań, sygn. APP W 1732 (Zespół: Obóz karny we Wronkach)

Dokument:

• Sentencja wyroku, w: Archiwum Państwowe Poznań, sygn. APP W 1732 (Zespół: Obóz karny we Wronkach)

Dr Katarzyna Woniak – Aleksander-Brückner-Zentrum für Polenstudien, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg