Jan Frączak 1920 - 1943 Edycja

Jan Andrzej Frączak (andere Schreibweise Fronczak) ist in Jednorożec im Landkreis Praschnitz (Przasnysz) geboren. Er lebte zusammen mit seinen Eltern in nah gelegenem Dorf Parciaki und arbeitete als Sägewerksarbeiter. Seine Vorfahren beteiligten sich schon im Ersten Weltkrieg am Kampf für ein unabhängiges Polen, deshalb gehörte Jan schon vor 1939 den Pfandfindern an und engagierte sich patriotisch. Während des Zweiten Weltkrieges existierte in seinem Heimatdorf ein dichtes konspiratives Netzwerk, das bereits bei der ersten Verhaftungswelle im April 1940 dezimiert wurde. Jan trat im Sommer 1941 als vereidigtes Mitglied in die polnische Geheimorganisation „Komenda Obrońców Polski“ (Kommandantur der Verteidiger Polens) ein. Im Oktober 1941 verhafteten die Deutschen einen lokalen Kurier, der während der brutalen Vernehmung andere Mitglieder preisgab. Daraufhin organisierte Gestapo Schrafenwiese (Ostrołęka) am 21. November 1941 eine Razzia und nahm 42 Personen fest, darunter Jan. Alle wurden unter dem Vorwurf der staatsfeindlichen Betätigung in das Gerichtsgefängnis in Ostrołęka gebracht. Jan sei geständig, die polnischen illegalen Zeitschriften gelesen und weitergegeben zu haben. Die festgenommenen Polinnen und Polen wurden in der Untersuchungshaftanstalt Königsberg interniert. Am 1. September 1942 verurteilte der Strafsenat des Oberlandesgerichtes in Königsberg vier Personen zum Tode und die anderen zum Straflager, bei Jan waren es sechs Jahre verschärftes Straflager. Am 9. Dezember gleichen Jahres erfolgte seine Überstellung in das KZ Mauthausen. Er starb dort am 29. April 1943 an einer Lungenentzündung. Einer polnischen Studie zufolge sei er bereits im Gefängnis in Königsberg getötet, was vermutlich so nicht stimmt.

Dr. Katarzyna Woniak – Aleksander-Brückner-Zentrum für Polenstudien, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg

Quelle:

·         Personalakte von Jan Fronczak, in: Instytut Pamięci Narodowej Warszawa, Sign. IPN GK 629/946 (Bestand: Gestapo Zichenau)

·         Strafurteil vom 1.09.1942, in: Aroslen Archives, 1.1.2/78632154 

·         Aleksander Drwęcki, Ruch oporu w gminie Jednorożec, in: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego 14 (2000), S. 183-218, hier S. 198

Jan Frączak (inna pisownia Fronczak) urodził się w Jednorożcu w powiecie przasnyskim. Razem z rodzicami mieszkał w pobliskiej wsi Parciaki i pracował w tartaku. Już jego przodkowie walczyli w pierwszej wojnie światowej za wolność ojczyzny. Jan jeszcze przed 1939 r. udzielał się w Związku Harcerskim. W czasie drugiej wojny światowej w jego regionie istniał zorganizowany ruch konspiracyjny, który wielu członków utracił w pierwszej fali aresztowań w kwietniu 1940 r. Latem 1941 r. Jan wstąpił oficjalnie do organizacji „Komenda Obrońców Polski“. W październiku 1941 r. niemiecka policja ujęła lokalnego kuriera organizacji, który podczas brutalnych przesłuchań wydał pozostałych członków. 21 listopada 1941 r. ostrołęckie gestapo przeprowadziło obławę i aresztowało 42 osoby, w tym Jana. Wszystkich umieszczono pod zarzutem działalności konspiracyjnej w więzieniu policyjnym w Ostrołęce. Jan miał się przyznać do czytania i rozpowszechniania konspiracyjnych czasopism. Aresztowanych przewieziono do aresztu śledczego w Królewcu. 1 września 1942 r. Wyższy Sąd Krajowy w Królewcu skazał czterech Polaków na karę śmierci, a pozostałych na karę obozu; w przypadku Jana było to sześć lat zaostrzonego obozu karnego. 9 grudnia tego samego roku Jan trafił do Mauthausen. 29 kwietnia 1943 r. zginął tam na zapalenie płuc. Według lokalnych badań historycznych Jan miał zginąć już w więzieniu w Królewcu, co prawdopodobnie odbiega od prawdy.

Dr Katarzyna Woniak – Aleksander-Brückner-Zentrum für Polenstudien, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg

Źródła:

· Kartoteka Jana Fronczaka, w: Instytut Pamięci Narodowej, IPN GK 629/946 (Zespół: Gestapo Zichenau)

· Sentencja wyroku z 1.09.1942, w: Aroslen Archives, 1.1.26/78632154 

· Aleksander Drwęcki, Ruch oporu w gminie Jednorożec, w: Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego 14 (2000), s. 183-218, tutaj 198