Wiktor Ormicki 1898 - 1941 Bearbeiten

Urodzony 1 II 1898 r. w Krakowie, jako syn Fryderyka Wilhelma, prawnika i urzędnika kolejowego, oraz Salomei z Ameisenów. Miał troje młodszego rodzeństwa: braci Witolda i Włodzimierza oraz siostrę Wandę. W Krakowie uczęszczał do Szkoły Powszechnej im. św. Mikołaja, a potem do III. C.K. Gimnazjum (późniejsze im. Jana III Sobieskiego). W dniu 6 V 1916 r. złożył maturę „z odznaczeniem” do studiów w szkołach akademickich.

Do wojska został wcielony 19 V 1916 biorąc udział w kampanii rosyjskiej, rumuńskiej i włoskiej. W armii cesarskiej pozostawał do 1918 r., opuścił ją w stopniu podporucznika 20 X 1918 r. Na Wydział Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego zapisał się 26 XI 1918 r. Studiował prawo do końca półrocza zimowego 1919/20. W międzyczasie zawiesił studia, aby wstąpić do armii polskiej gdzie brał udział w walkach o Lwów oraz w wojnie polsko-sowieckiej. Za obronę Lwowa i Przemyśla został wyróżniony specjalnymi odznaczeniami. Z wojska, w którym doszedł do stopnia porucznika, zwolnił się na własną prośbę 31 III 1922 r. Zapisał się na trzeci trymestr roku akademickiego 1921/22, ale już na geografię. Wpis nosi datę 12 IV 1922 r. Ormicki porzucił prawo na rzecz geografii pod wpływem profesora Ludomira Sawickiego, którego poznał w 1921 r. Sawicki organizował w tym czasie wyprawę naukową na Polesie i zaproponował mu udział w tej ekspedycji. Ormicki oprócz geografii studiował geologię, statystykę oraz ekonomię.

Działał w Kole Geografów UJ. W roku akademickim 1922/23 był sekretarzem, a potem przez dwa 1ata jego prezesem. Wygłaszał referaty, a także prowadził wycieczki. W latach 1921–1939 był kierownikiem merytorycznym 17 eskapad koła w różne rejony, zwłaszcza w Karpaty i na Kresy. W momencie pojawienia się w kole Ormickiego rozpoczęła się „epoka” długich wędrówek, liczących kilkaset kilometrów. W 1927 r. Koło nadało mu godność członka honorowego. Kierowana przez niego grupa studentów dokonała w 1929 r. pierwszych pomiarów Litworowego Stawu Białowodzkiego (słowacka część Tatr Wysokich).

Ważnym wydarzeniem w jego życiu była decyzja o zmianie nazwiska z Nussbaum na Ormicki (1924). Prawdopodobnie duży wpływ na to miała jego koleżanka ze studiów Maria Irena Czałczyńska, z którą ożenił się w 22 XI 1924 r. Ormiccy mieli dwóch synów: Andrzeja i Jacka.

Jeszcze w okresie studiów pracował w Instytucie, jako wolontariusz (1922–1923), a następnie przedłużono mu zatrudnienie na stanowisku kontraktowego młodszego asystenta (1923–1924). Do momentu ukończenia studiów (1926) pracował jeszcze jako tzw. pomocnicza siła naukowa (1924–1926).

W dniu 30 VI 1926 r. na podstawie rozprawy Eksport drewna w górnym polskim dorzeczu Dunajca i Popradu otrzymał stopień doktora. W tym samym dniu stopień doktora uzyskała również jego żona Maria Irena. W obu przypadkach promotorem był prof. Ludomir Sawicki.

Po uzyskaniu doktoratu został młodszym asystentem. Pełna stabilizacja nastąpiła dopiero po habilitacji (1930). Był starszym asystentem, a następnie adiunktem (od 1935). Ostatnia nominacja nosi datę 26 I 1938 r. i obowiązywała do 31 I 1941 r. Wraz z awansem na adiunkta Ormicki zaczął pełnić obowiązki tzw. administratora Instytutu. Po śmierci Sawickiego doglądał spraw związanych z remontem „Starego Arsenału”.

Obok zajęć w Instytucie Geograficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego wykładał w Szkole Nauk Politycznych UJ oraz na Wydziale Rolniczym UJ. W 1927 r. został członkiem Komisji Geograficznej PAU (Polska Akademia Umiejętności).

Rozprawę habilitacyjną stanowiła praca Życie gospodarcze Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej, opublikowana w 1929 r. Recenzentami byli J. Smoleński i A. Heydl. Habilitację zatwierdzono 20 XI 1930 r. Ormicki otrzymał przywilej veniam legendi z zakresu geografii gospodarczej. Pracę habilitacyjną w 1929 r. wyróżniono nagrodą Polskiej Komisji Międzynarodowej Współpracy Intelektualnej. Było nią umieszczenie pracy na liście 20 najlepszych dzieł literatury polskiej w tym roku. W V 1938 r. Ormicki otrzymał Brązowy Medal za Długoletnią Służbę, przyznany przez Rektora UJ.

Na przełomie 1938 i 1939 r. pozycja naukowa Ormickiego w skali Polski i Europy była już ugruntowana. Członkowie Komisji Wydziałowej w dniu 15 VI 1939 r. jednomyślnie uchwalili wniosek o mianowanie go profesorem tytularnym. Sprawa była rozpatrywana przez Radę Wydziału Filozoficznego UJ 23 VI 1939 r., która omówienie nominacji przesunęła na wrześniowe posiedzenie Rady. Choć po wakacjach zebranie takie odbyło się (początek X), ale wtedy już zupełnie inne sprawy wymagały rozpatrzenia. W tej sytuacji można uznać decyzję Komisji za równoważną oficjalnej decyzji władz państwowych w tym zakresie.

Dorobek publikowany Ormickiego obejmuje 361 pozycji: opracowania naukowe 150, krótkie hasła encyklopedyczne – 36, recenzje – 175. Jako autor zadebiutował w 1922 r., publikując w Orlim Locie relację z prowadzonej przez siebie wyprawy Koła Geografów na Podole i Pokucie. Wśród prac badawczych wyraźnie dominują publikacje związane z szeroko rozumianą problematyką ludnościową (48 pozycji), w dalszej kolejności są to prace z zakresu geogr. gospodarczej (24), geogr. regionalnej (17), geogr. rolnictwa i wsi (15), krajoznawstwa i turystyki (9), geogr. fizycznej (7) oraz dydaktyki geografii i pracy nauczycielskiej (6).

W zakresie geografii gospodarczej Ormicki był jednym z najważniejszych badaczy w kraju. Obok prac problemowych i regionalnych podjął też próbę zarysowania metodologii geograficzno-gospodarczej (Rozwój polskiej myśli geograficzno-gospodarczej 1932, Przyczynek do metodologii geograficzno-gospodarczej 1934, Kapitał pieniężny jako przedmiot badań geografii gospodarczej 1935). Badania szczegółowe dotyczyły m.in. zagadnień ludnościowych (Przyczynek do demogeografii Wołynia 1933, W sprawie naukowych podstaw polskiej polityki ludnościowej 1936, Granice współczesnej pojemności ludnościowej w województwie krakowskim 1937, Problemat ludnościowy w Polsce 1937, Polska polityka ludnościowa 1938, Population problems in Poland 1938, O polski program ludnościowy 1939); problematyki narodowościowo-wyznaniowej (Szanse zmian w strukturze wyznaniowej w Polsce 1936, Warunki i możliwości emigracji żydowskiej 1937); osadnictwa wiejskiego (Zewnętrzne oblicze wsi polskiej 1929); geografii przemysłu (Podział i uprzemysłowienie Polskich Kresów Wschodnich 1930, Zakład przemysłowy przedmiotem badań geograficznych 1934, Z geografii przemysłu Krakowa 1935); geografii miast (Szkic geografii gospodarczej Tarnowa i okolicy 1930, Badania strefy wpływu w geografii miast 1932, Miasto jako przedmiot badań geografii 1932, Miasta w województwie białostockim 1938); geografia rolnictwa (Rola geografii rolniczej w planowaniu obrony państwa 1937); regionalizmu (Regionalizm demogeograficzny Polski 1932, Regionalizm gospodarczy w Polsce 1934). Cenne są prace z zakresu geografii usług, geografii regionalnej czy geografii komunikacji, a także prace dotyczące problemu polskich kolonii (1936, 1937).

W 1938 r. ukazała się praca Ormickiego Naturalny obrót ludności. Niektórzy współcześni polscy geografowie (A. Jelonek 2011) zwracają uwagę na duże podobieństwo idei klasyfikacji obszarów pod względem składników ruchu ludności zawartej w opracowaniu Ormickiego i w studium J. W. Webba The natural and migrational components of population changes in England and Wales, 1921–1931, które ukazało się w 1963 r., a więc 25 lat po pracy geografa krakowskiego. Oprócz prac publikowanych Ormicki pozostawił dość sporo materiałów w formie rękopisów czy maszynopisów, które nigdy nie zostały wydane. Znajdują się one w różnych polskich archiwach.

Studia Ormickiego cechował duży stopień aplikacyjności. Wiele z nich wykonywał na zamówienie konkretnych zleceniodawców. Taki charakter miały niektóre opracowania ludnościowe oraz związane z rolnictwem, realizowane na zlecenie Krakowskiego Urzędu Wojewódzkiego, Krakowskiej Izby Przemysłowo-Handlowej oraz Krakowskiej Izby Rolniczej. Inne studia wykonywano na zamówienie Izby Rzemieślniczej w Krakowie (Rzemiosło w Okręgu Izby Rzemieślniczej w Krakowie 1936). Na prośbę Oddziału Krakowskiego Ligi Morskiej i Kolonialnej Ormicki podjął badania związane z demograficznymi i geograficzno-gospodarczymi uwarunkowaniami polskiej emigracji. Podobny walor aplikacyjny miały wszystkie prace przygotowane w Inst. Spraw Narodowościowych. Wykonywane tam studia niejednokrotnie stanowiły podbudowę merytoryczną prowadzonej przez władze polityki narodowościowej.

Ormicki aktywnie uczestniczył również w działaniach wspierających rozwijające się planowanie przestrzenne i regionalne. Brał udział w badaniach nad Łemkowszczyzną. Opracował Życie gospodarcze Łemkowszczyzny wraz z atlasem. Niestety studium to zaginęło.

W 1923 r. L. Sawicki zaczął wydawać miesięcznik Wiadomości Geograficzne. Pismo było oficjalnym organem Oddziału Krakowskiego PTG, a od 1927 r. również Zarządu Głównego PTG (obok Przeglądu Geograficznego). Od samego pocz. najbliższym współpracownikiem Sawickiego w redagowaniu i wydawaniu Wiadomości był W. Ormicki. W 1924 r. zaczął publikować na łamach Wiadomości przegląd bibliograficzny wydawnictw geograficznych. Ten dział był systematycznie rozbudowywany, aż do odrębnych tomów Bibliografii geografi, które od 1935 r. ukazywały się jako dodatek do Wiadomości. Po tragicznej śmierci Sawickiego w X 1928 r. Ormicki został redaktorem czasopisma.

Pracował również w Wyższym Studium Handlowym (potem Akademia Handlowa, 1933–1938) w Krakowie oraz w Instytucie Pedagogicznym w Katowicach (1928–1931). Jego działalność w katowickim Instytucie była bardzo aktywna i nie ograniczała się jedynie do prowadzenia zajęć dydaktycznych. Utworzył Pracownię Geografii, a w jej ramach organizował kursy metodyczno-geograficznych dla nauczycieli różnego stopnia szkół Górnego Śląska, prowadził wykłady i wycieczki. Od 1927 r. miał wykłady z zakresu geografii gospodarczej w Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz w Studium Migracyjno-Kolonialnym w Warszawie. W drugiej połowie lat 30. każdego roku odbywał 10-dniowy cykl wykładów z geografii gospodarczej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Od 1938 r. wykładał politykę emigracyjną i osadniczą w Studium Dyplomatycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Miał już nawet podpisaną umowę z tą uczelnią na rok akademicki 1939/1940.

Pod koniec 1934 r. podjął pracę w Instytucie Badań Spraw Narodowościowych w Warszawie, funkcjonującym przy Prezydium Rady Ministrów. Objął tam stanowisko kierownika Wydziału Populacyjno-Migracyjnego. Jego zasługą było uruchomienie w 1937 r. serii wydawniczej pt. Prace Wydziału Populacyjno-Migracyjnego Instytutu Badania Spraw Narodowościowych. Do lata 1939 r. ukazało się siedem tomów, z których trzy były autorstwa Ormickiego.

W 1936 r. Ormicki rozpoczął współpracę z Instytutem Gospodarczym Ziem Wschodnich, jako członek Rady Naukowej Instytutu działał przy Towarzystwie Rozwoju Ziem Wschodnich. Aktywnie zaczął udzielać się w Komitecie Badań Naukowych Ziem Górskich przy Polskiej Akademii Umiejętności (od 1937) oraz w Komitecie Wydawnictw Śląskich PAU, gdzie wspólnie z J. Smoleńskim odpowiadał za publikacje geograficzne

Jego debiut międzynarodowy wiązał się z I. Zjazdem Słowiańskich Geografów i Etnografów (Praga 1925). Dużą aktywność wykazał podczas kolejnego Zjazdu, który odbył się w 1927 r. w Polsce. Następny miał miejsce w 1930 r. w Belgradzie. Aktywnie uczestniczył w XIV Kongresie Międzynarodowej Unii Geograficznej (Warszawa, 23–31 VIII 1934). Zasłużył się przede wszystkim przewodnikiem kongresowym La Silésie Polonaise, który napisał wspólnie z J. Smoleńskim (1934). Jest on ceniony i cytowany w literaturze do dnia dzisiejszego. Brał też udział w XVIII Sesji Międzynarodowego Instytutu Statystycznego (Warszawa 1929). W 1937 r. był uczestnikiem Międzynarodowego Kongresu Demograficznego w Paryżu, zaś w 1939 r. Międzynarodowego Kongresu Rolnictwa Tropikalnego w Libii. W drodze do Libii przemierzył Włochy z płd. na płn., a w ramach kongresu odbył kilka interesujących wycieczek. Starał się uczestniczyć we wszystkich krajowych zjazdach geografów. Był głównym organizatorem wielkiej wystawy dydaktycznej towarzyszącej I Zjazdowi Koleżeńskiemu Geografów Krakowskich (2–3 II 1928). Bardzo angażował się w przygotowanie I i II Zjazdu Nauk. Ziem Wschodnich (Warszawa IX 1936, Kraków 30–31 X 1938).

Ormicki należał do grupy tych wychowanków szkoły krakowskiej, którzy bardzo dużą rangę przypisywali bezpośrednim badaniom terenowym. Jego pasja badawcza realizowała się przede wszystkim na Kresach. Był tutaj częstym gościem, Kresom poświęcił swoją rozprawę habilitacyjną, a także szereg innych prac. Był uznawanym autorytetem w zakresie znajomości tego regionu Polski. W 1927 r. przekonał J. Smoleńskiego do wspólnego wydawania Rocznika Wołyńskiego. Pod ich redakcją periodyk ukazywał się w latach 1927–1930.

Działał w utworzonej w 1934 r. Komisji Nauk. Badań Ziem Wschodnich – grupie łemkowskiej, kierowanej przez J. Smoleńskiego. W III 1934 r. komisja ta wspólnie z Instytutem Badań Spraw Narodowościowych rozpoczęła szczegółowe badania Ziem Wschodnich. Końcowe opracowanie miało być przekazane władzom państwowym. Ormicki podjął się opracowania problematyki osiedleńczej i demograficzno-narodowościowej.

Dużą wagę przywiązywał do szkolenia nauczycieli prowadzących zajęcia z geografii w szkołach różnego stopnia i typu (podstawowe, średnie, zawodowe). Uczestniczył w kursach dokształcających geografów szkolnych, przekazywał również swoje poglądy w formie drukowanej, np.: Zadania nauczyciela w szkole średniej w świetle obserwacji zebranych na Proseminarium Geograficznym U. J. (1928) czy Na szlakach rozbudowy podstaw geografii szkolnej (1929). Sam zorganizował w 1929 r. pięciotygodniowy kurs dla nauczycieli szkół powszechnych na Wołyniu. Angażował się w prace Ogniska Metodycznego Geografii w Krakowie. Starał się uczestniczyć we wszystkich zjazdach nauczycieli geogr. Był jednym z gł. organizatorów VIII Zjazdu Polskich Nauczycieli Geografii, zorganizowanego w Krakowie w dniach 28 i 29 V 1939 r.

Działał w zakresie popularyzacji geografii. Prelekcje radiowe zaczął przed 1928 r. i kontynuował je do lata 1939 r. Odegrały one ważną rolę w szerzeniu świadomości geograficznej wśród ówczesnego społeczeństwa. Występował w rozgłośniach: warszawskiej, katowickiej, krakowskiej i wileńskiej.

W ramach Powszechnych Wykładów UJ 25 III 1928 r. przybył do Bytomia, gdzie miał wygłosić odczyt pt. Jerozolima. Podczas prelekcji do pomieszczenia wtargnęła grupa bandytów z Traditionskompanie des Selbstschutzes. Byli uzbrojeni w gumowe pałki, kije, pistolety i zaatakowali uczestników. W wyniku ciężkiego pobicia Ormicki miał ranę na głowie, posiniaczoną i podrapaną twarz oraz sińce na plecach i rękach. W tej sprawie ostro zaprotestowało polskie MSZ, zamieszany był również przewodniczący Górnośląskiej Komisji Mieszanej F. Calonder, a pośrednio także Liga Narodów. Ze względu na zły stan zdrowia związany z pobiciem Ormicki przez długi okres przebywał na zwolnieniu lekarskim.

Latem 1939 r. Ormiccy opuścili Kraków jeszcze przed wkroczeniem Niemców. Dotarli do wsi Śledziejowice koło Wieliczki, gdzie w miejscowym dworze przeczekali kampanię wrześniową. Jako doc. Uniwersytetu Jagiellońskiego Ormicki nie został zmobilizowany, jednak postanowił przedostać się do Rumunii i dopiero tam zadecydować o dalszych swoich krokach. Nie bardzo wiadomo, jakie przesłanki zadecydowały, że w trakcie swej wędrówki zrezygnował z tych planów. Po pewnym czasie powrócił do rodziny, która już wcześniej znalazła się w Krakowie.

Ormicki był w grupie profesorów krakowskich aresztowanych w ramach Sonderaktion Krakau (6 XI 1939). Poprzez więzienia w Krakowie i Wrocławiu znalazł się w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen jako więzień z numerem 5298. Przez długi czas bardzo troskliwie opiekował się tam swoim szefem, prof. Smoleńskim. Wspólnie z S. Leszczyckim nosili go na apele. Pewnego dnia zaniósł Smoleńskiego do rewiru (obozowego szpitala). Niestety 5 I 1940 r. Smoleński zmarł. Podczas nielegalnej akademii zorganizowanej dla uczczenia pamięci zmarłego Ormicki zaprezentował jego dorobek naukowy.

Należał do nielicznej grupy profesorów Uj, których Niemcy nie zwolnili z obozu mimo ukończenia 40. roku życia. Razem z innymi więźniami krakowskimi (łącznie 44 osoby) 4 III 1940 r. został przewieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau. Był niewątpliwym liderem tej grupy. Cieszył się bardzo dużym autorytetem wśród więźniów, na swój sposób szanowali go Niemcy. Jako najstarszy i świetnie znający język niemiecki reprezentował wobec Niemców interesy grupy więźniów uniwersyteckich. W dniu 24 III napisał swój ostatni list do żony.

Pewnego dnia podczas rewizji więźniów Niemcy znaleźli w woreczku na pieniądze zawieszonym na piersi Ormickiego napisany po niemiecku na skrawku papieru konspekt planowanej pracy Die Bevölkerung von Polen, którą zamierzał przygotować po powrocie do Krakowa. Materiały mu odebrano, a sam Ormicki za to wykroczenie został brutalnie pobity.

Pod koniec IV 1940 r. przyznał się do swojego pochodzenia żydowskiego. Został przeniesiony do bloku 29, zaś 16 VIII przewieziony do obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen. Był to jeden z najcięższych obozów w III Rzeszy.

Do ostatnich chwil życia nie zaniechał pracy naukowych i działań zmierzających do szerzenia wiedzy geograficznej wśród współwięźniów. Jego wykłady (oficjalnie takie zajęcia były zakazane i karane śmiercią) gromadziły do 200 więźniów. W Gusen napisał dwie prace: Problemy zaludnienia kuli ziemskiej oraz Problemy zaludnienia terenów pustynnych oraz zaopatrzenia ludności w wodę (obie 1940–1941). Krążyły one wśród więźniów, którzy chcąc je otrzymać musieli się zapisywać w kolejce. Niestety w obawie przed zapowiadaną rewizją ostatni czytelnik zniszczył oba manuskrypty niemal w przeddzień oswobodzenia.

W dniu 17 IX 1941 r. obozowi funkcyjni otrzymali rozkaz zamordowania w ciągu doby ośmiu Żydów. W ramach tej okrutnej akcji w nocy 17 września 1941 r. zginął śmiercią męczeńską Wiktor. Ormicki. Wychodząc z baraku na miejsce kaźni wypowiedział wspaniałe słowa:

„Wiem po co mnie wołają do umywalni. Idę jednak ze spokojem. Idę w tym głębokim przeświadczeniu, że nie ginę na marne, że to wszystko dla Polski.”

W „drodze łaski” kaci dali mu możliwość wyboru rodzaju śmierci: przez utopienie lub powieszenie. Wybrał to drugie. Zamordowany został wybitny geograf, jeden z twórców polskiego regionalizmu i polskiej antropogeografii, najwybitniejszy w tamtych czasach polski geograf młodego pokolenia. W zawiadomieni o jego śmierci, jakie otrzymała żona, Niemcy zakomunikowali, że W. Ormicki zmarł na niewydolność serca.

Datę zgonu Ormickiego historycy uznają za koniec okresu Sonderaktion Krakau. Urna z jego prochami została prawdopodobnie pochowana na cmentarzu w Steyr (Górna Austria). Do tej pory nie odnaleziono jednak miejsca pochówku. Symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. W dniu 19 XI 1949 r. w Instytucie Geograficznym UJ przy ul. Grodzkiej 64 odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Jerzemu Smoleńskiemu i Wiktorowi Ormickiemu. Jej replika znajduje się w nowym budynku Instytutu Geografii na Kampusie imienia „600-lecia Odnowienia UJ”. Nazwisko Ormickiego figuruje na tablicy pamiątkowej przed Aulą w Collegium Novum UJ. W 1979 r., w 40. rocznicę Sonderaktion Krakau, władze UJ przyznały mu pośmiertnie Medal Merentibus. Imieniem Ormickiego została nazwana jedna z sal dydaktycznych w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej. Gablota poświęcona uczonemu znajdowała się na wystawach: Zapomniana zagłada? Polska i czeska inteligencja w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen i Ravensbrück na początku drugiej wojny światowej (Sachsenhausen, otwarcie 21 XI 2009), Człowiek człowiekowi....: niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939–1945: KL Mauthausen/Gusen (2009) oraz Do piekła Sachsenhausen. Los krakowskich uczonych na początku II wojny światowej (Fabryka Emalia Oskara Schindlera w Krakowie, otwarcie 6 XI 2010). W X 2013 r. w sztolniach Steyr otwarto wystawę upamiętniającą ofiary obozu. Umieszczono tam m.in. gablotę poświęconą W. Ormickiemu.

Opracował prof. dr hab. Antoni Jackowski

Źródło:

GEOGRAFOWIE POLSCY Słownik biograficzny pod red. Antoniego Jackowskiego, Kazimierza Krzemienia, Izabeli Sołjan (Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Komitet Nauk Geograficznych PAN, Polskie Towarzystwo Geograficzne), tom 2. (Kraków 2018).

Dalsza literatura:

Człowiek człowiekowi....: niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939–1945: KL Mauthausen/Gusen (Warszawa 2009).

Stanisław Nogaj: Gusen; Pamiętnik dziennikarza (Katowice-Chorzów 1948).

Geboren am 11. Februar 1898 in Krakau, als Sohn von Fryderyk Wilhelm Nussbaum, Jurist und Bahnbeamter, und seiner Gattin Salome, geb. Ameisen. Wiktor hatte drei jüngere Geschwister: die Brüder Witold und Włodzimierz sowie eine Schwester namens Wanda. In Krakau besuchte er die Grundschule des hl. Nikolaus, danach das III. k.u.k. Gymnasium (das spätere Jan III. Sobieski-Gymnasium). Am 6. Mai 1916 legte er „mit Auszeichnung“ die Matura ab, die ihn zum Studieren an akademischen Schulen berechtigte.

Zwei Wochen später, am 19. Mai 1917, wurde er zur Armee einberufen und nahm an der russischen, rumänischen und italienischen Kampagne teil. In der kaiserlichen Armee blieb er bis 1918 und verließ sie am 20. Oktober mit dem Dienstgrad eines Unterleutnants. Am 26. November 1918 schrieb er sich an der juristischen Fakultät an der Jagiellonen-Universität ein. Er studierte fortan bis Ende des Wintersemesters 1919/20. Dann unterbrach er sein Studium, um in die polnische Armee einzutreten. Er nahm an den Kämpfen um Lwów (Lemberg) sowie am Polnisch-Sowjetischen Krieg teil. Für die Verteidigung von Lwów und Przemyśl wurde er mit Sonderauszeichnungen geehrt. Auf eigenen Wunsch verließ er die Armee am 31. März 1922 im Rang eines Leutnants. Anschließend inskribierte er für das dritte Trimester des Studienjahres 1921/22 ein, diesmal wählte er allerdings Geographie als Hauptfach. Der Eintragung erfolgte am 12. April 1922. Ormicki gab die Rechtswissenschaften zugunsten der Geographie unter Einfluss von Professor Ludomir Sawicki auf, den er im Jahre 1921 kennengelernt hatte. Sawicki hatte zu jener Zeit eine wissenschaftliche Expedition nach Polesien organisiert und Ormicki vorgeschlagen, daran teilzunehmen. Zusätzlich zu Geographie studierte Ormicki auch Geologie, Statistik sowie Volkswirtschaft.

Er war im Geographenzirkel der Jagiellonen Universität aktiv. Im Studienjahr 1922/23 fungierte er als dessen Sekretär und dann über zwei Jahre lang als Präsident. Er hielt Vorträge und organisierte als Fremdenführer Exkursionen. In den Jahren 1921 bis 1939 war er Sachleiter von 17 Exkursionen des Zirkels in unterschiedlichste Regionen, vor allem in die Karpaten und in die Gebiete an der polnischen Ostgrenze. Mit dem Beginn seiner Tätigkeit in diesem Zirkel hat auch die „Epoche“ seiner langen Wanderungen, oft über einige Hundert Kilometer, begonnen. Im Jahre 1927 würdigte ihn der Zirkel mit der Ehrenmitgliedschaft. Eine von ihm geleitete Studentengruppe führte im Jahre 1929 die ersten Vermessungen des Litworowy Staw Białowodzki (deutsch: Litvorovy-See, slowakisch: Litvorové pleso) im slowakischen Teil der Hohen Tatra durch. Ein wichtiges Ereignis in seinem Leben war der Entschluss, seinen Geburtsnamen Nussbaum in Ormicki zu ändern (1924). Höchstwahrscheinlich hatte ihn dabei seine Studienkollegin Maria Irena Czałczyńska stark beeinflusst, die er am 22. November 1924 heiratete. Die Familie Ormicki hatte zwei Söhne: Andrzej und Jacek.

Noch während des Studiums arbeitete Wiktor Ormicki im Geographischen Institut als Volontär (1922–1923). Danach wurde seine Anstellung als jüngerer Vertragsassistent weiter verlängert (1923–1924). Bis zum Abschluss seines Studiums (1926) arbeitete er noch als sogenannte wissenschaftliche Hilfskraft (1924–1926).

Am 30. Juni 1926 promovierte er auf der Grundlage seiner Dissertation Eksport drewna w górnym polskim dorzeczu Dunajca i Popradu (Holzexport im oberen polnischen Einzugsgebiet von Dunajec und Poprad) und erwarb den Doktorgrad. Am selben Tag promovierte auch seine Frau Maria Irena. In beiden Fällen war Professor Ludomir Sawicki der Doktorvater. Nach der Promotion wurde Ormicki dessen Assistent. Seine vollständige Unabhängigkeit erlangte er allerdings erst nach der Habilitation (1930). Er wurde erster Assistent und 1935 Adjunkt. Seine letzte Ernennung ist auf den 26. Januar 1938 datiert und galt bis 31. Januar 1941. Zeitgleich mit der Beförderung übernahm Ormicki die Pflichten des sogenannten Verwalters des Institutes. Nach dem Tod von Prof. Ludomir Sawicki überwachte er zusätzlich die Instandsetzung des Gebäudes „Altes Arsenal”.

Neben seiner Tätigkeit am Geographischen Institut hielt er auch Vorlesungen an der Szkoła Nauk Politycznych UJ (Schule der Politischen Wissenschaften der Jagiellonen-Universität) sowie an der Fakultät für Landwirtschaft der Jagiellonen Universität. Im Jahre 1927 wurde er Mitglied der Geographischen Kommission der Polska Akademia Umiejętności (PAU, Polnische Akademie der Gelehrsamkeit). Seine Habilitationsschrift Życie gospodarcze Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej (Wirtschaftsleben der Ost- und Nordostdistrikte der Republik Polen) wurde im Jahre 1929 veröffentlicht. Rezensenten waren J. Smoleński und A. Heydl. Die Habilitation wurde am 20. November 1930 bestätigt. Ormicki wurde die Venia Legendi (Lehrbefugnis) auf dem Gebiet der Wirtschaftsgeographie zuerkannt. Seine Habilitationsschrift wurde im Jahre 1929 mit dem Preis der Polska Komisja Międzynarodowej Współpracy Intelektualnej (Polnische Kommission für internationale geistige Zusammenarbeit) ausgezeichnet, wodurch sie auf der Liste der 20 besten polnischen literarischen Werke des Jahres angeführt wurde. Im Mai 1938 wurde Ormicki vom Rektor der Jagiellonen Universität mit der Bronzemedaille für seine langjährige Arbeit ausgezeichnet.

Zum Jahreswechsel 1938/1939 war die wissenschaftliche Position von Ormicki sowohl in Polen als auch in Europa gefestigt. Die Mitglieder des Fakultätsausschusses fassten am 15. Juni 1928 einstimmig den Beschluss, Ormicki zum ordentlichen Professor zu ernennen. Diese Angelegenheit wurde am 23. Juni 1939 vom Rat der Philosophischen Fakultät geprüft, der die Besprechung der Ernennung auf die Septembersitzung des Rates verschoben hatte. Obwohl nach den Sommerferien, Anfang Oktober, eine derartige Sitzung stattfand, mussten dort andere Themen besprochen werden. In dieser Hinsicht kann die Entscheidung des Fakultätsausschusses als gleichbedeutend mit einem offiziellen Entschluss der Staatsbehörden betrachtet werden.

Das wissenschaftliche veröffentlichte Werk von Ormicki umfasst 361 Publikationen: 150 wissenschaftliche Abhandlungen, 36 kurze enzyklopädische Einträge; 175 Rezensionen. Sein Debüt als Autor feierte er 1922 mit der Veröffentlichung eines Berichts über die von ihm durchgeführte Exkursion des Geographischen Zirkels nach Podole und Pokucie, herausgegeben in der Zeitschrift Orli Lot (Adlerflug).

Unter seinen Forschungsarbeiten überwiegen Publikationen zu Bevölkerungsfragen im weitesten Sinne (48 Publikationen), außerdem Arbeiten aus dem Bereich der Wirtschaftsgeographie (24), der Regionalgeographie (17), der Geographie der Landwirtschaft und der Dörfer (15), im Bereich Landeskunde und Tourismus (9), der physischen Geographie (7) sowie der Didaktik von Geographie und Lehrtätigkeit (6).

Im Bereich der Wirtschaftsgeographie war Ormicki zu jener Zeit einer der wichtigsten Forscher Polens. Neben den Problem- und Regionalarbeiten versuchte er ebenfalls, die geographisch-wirtschaftliche Methodologie zu umreißen: Rozwój polskiej myśli geograficzno-gospodarczej 1932 (Die Entwicklung des polnischen geographisch-wirtschaftlichen Gedankenguts), Przyczynek do metodologii geograficzno-gospodarczej 1934 (Beitrag zur geographisch-wirtschaftlichen Methodologie), Kapitał pieniężny jako przedmiot badań geografii gospodarczej 1935 (Monetäres Kapital als Gegenstand der wirtschaftsgeographischen Forschungen). Ausführliche Untersuchungen betrafen u. a. Bevölkerungsfragen [Przyczynek do demogeografii Wołynia 1933 (Beitrag zur Demogeographie von Wołyń), W sprawie naukowych podstaw polskiej polityki ludnościowej 1936 (Zur Angelegenheit der wissenschaftlichen Grundlagen der polnischen Bevölkerungspolitik), Granice współczesnej pojemności ludnościowej w województwie krakowskim 1937 (Die Grenzen der gegenwärtigen Bevölkerungskapazität in der Wojewodschaft Krakau), Problemat ludnościowy w Polsce 1937 (Bevölkerungsproblematik in Polen), Polska polityka ludnościowa 1938 (Polnische Bevölkerungspolitik), Population problems in Poland 1938 (Bevölkerungsprobleme in Polen), O polski program ludnościowy 1939 (Das polnische Bevölkerungsprogramm)], die Problematik im Bereich der Nationalität und des Glaubens [Szanse zmian w strukturze wyznaniowej w Polsce 1936 (Chancen auf Veränderung in der Glaubensstruktur in Polen), Warunki i możliwości emigracji żydowskiej 1937 (Bedingungen und Chancen der jüdischen Emigration)], die Ansiedelung im ländlichen Bereich [Zewnętrzne oblicze wsi polskiej 1929 (Das äußere Erscheinungsbild des polnischen Dorfes)], Industriegeographie [Podział i uprzemysłowienie Polskich Kresów Wschodnich 1930 (Aufteilung und Industrialisierung der östlichen polnischen Grenzgebiete), Zakład przemysłowy przedmiotem badań geograficznych 1934 (Industriebetrieb als Gegenstand der geographischen Forschungen), Z geografii przemysłu Krakowa 1935 (Von der Industriegeographie Krakaus)], die Geographie der Städte [Szkic geografii gospodarczej Tarnowa i okolicy 1930 (Skizze über die Wirtschaftsgeographie von Tarnów und Umgebung), Badania strefy wpływu w geografii miast 1932 (Untersuchung des Einflussbereichs in der Geographie der Städte), Miasto jakoprzedmiot badań geografii 1932 (Die Stadt als Gegenstand geographischer Forschung), Miasta w województwie białostockim 1938 (Städte in der Wojwodschaft Białystok)], Geographie der Landwirtschaft [Rola geografii rolniczej w planowaniu obrony państwa 1937 (Die Rolle der landwirtschaftlichen Geographie bei der Planung der Landesverteidigung)], Regionalismus [Regionalizm demogeograficzny Polski 1932 (Demogeographischer Regionalismus in Polen), Regionalizm gospodarczy w Polsce 1934 (Wirtschaftsregionalismus in Polen)]. Wertvoll sind seine Abhandlungen im Bereich der Geographie der Dienstleistungen, der regionalen Geographie oder auch der Kommunikationsgeographie, sowie Arbeiten zur Problematik der polnischen Kolonien (1936, 1937).

1938 erschien von Ormicki die Arbeit Naturalny obrót ludności (Natürlicher Bevölkerungsverkehr). Manche der heutigen Geographen (A. Jelonek 2011) lenken ihre Aufmerksamkeit auf die große Ähnlichkeit der Idee der Klassifizierung der Gebiete hinsichtlich der Bestandteile der Bevölkerungsbewegungen in der Abhandlung von Ormicki und der Studie von J. W. Webb The natural and migrational components of population changes in England and Wales 1921–1931 (Die natürlichen und Migrationskomponenten bei den Bevölkerungsveränderungen in England und Wales), welche im Jahre 1963, also 25 Jahre nach der Arbeit des Krakauer Geographen erschienen ist. Neben seinen Veröffentlichungen hat Ormicki eine Vielzahl von Studien in Form von handgeschriebenen bzw. maschinengeschriebenen Texten hinterlassen, die nie publiziert wurden. Sie befinden sich in verschiedenen polnischen Archiven.

Ormickis Studien zeichnen sich durch einen hohen Grad angewandter Forschung aus. Eine Vielzahl führte er auf Bestellung bestimmter Auftraggeber durch, wie einige Studien über Bevölkerung sowie Landwirtschaft, die im Auftrag des Krakowski Urząd Wojewódzki (Amt der Wojewodschaft von Kraków), der Krakowska Izba Przemysłowo-Handlowa (Wirtschafts- und Industriekammer von Kraków) sowie der Krakowska Izba Rolnicza (Landwirtschaftskammer von Kraków) realisiert wurden. Wieder andere Studien führte er im Auftrag der Izba Rzemieślnicza (Handwerkskammer) in Kraków durch: Rzemiosło w Okręgu Izby Rzemieślniczej w Krakowie 1936 (Handwerk im Bezirk der Handwerkskammer in Kraków). Auf Antrag der Liga Morskiej i Kolonialna (See- und Kolonialliga) in Krakau leitete Ormicki Forschungen über demographische und geographisch-wirtschaftliche Bedingungen der polnischen Emigration ein. Einen ähnlichen Anwendungswert hatten alle Studien, die am Instytut Spraw Narodowościowych (Institut für Nationale Angelegenheiten) durchgeführt wurden. Die dort entstandenen Studien bildeten eine sachliche Untermauerung der von den staatlichen Behörden geführten Nationalitätenpolitik.

Ormicki beteiligte sich auch rege an den Aktivitäten, die die sich entwickelnde Raum- und Regionalplanung unterstützten. Er nahm an Forschungen zur Łemkowszczyzna (Lemkenland) teil. Er bearbeitete die Studie Życie gospodarcze Łemkowszczyzny (Das Wirtschaftsleben des Lemkenlandes) samt Atlas. Diese Arbeit ist leider verlorengegangen.

Im Jahre 1923 begann L. Sawicki mit der Herausgabe der Monatszeitschrift Wiadomości Geograficzne (Geographische Nachrichten). Diese Zeitschrift war das offizielle Organ der Krakauer Abteilung der Polnischen Gesellschaft für Geographie (PTG), und ab 1927 auch des Hauptvorstandes der PGT (neben der dem Przegląd Geograficzny (Geographische Presseschau)). Von Anfang an war Ormicki der engste Mitarbeiter von Sawicki bei der Schriftleitung und Herausgabe der „Geographischen Nachrichten“. Im Jahre 1924 begann er, in dieser Zeitschrift eine bibliographische Übersicht über geographische Publikationen zu veröffentlichen. Dieser Teil wurde systematisch ausgebaut und erschien schließlich ab 1935 in Form der getrennten Zeitschriftenbeilagen Bibliografii geografi (Bibliographie der Geographie). Nach dem tragischen Tod von Sawicki im Oktober 1928 wurde Ormicki Chefredakteur der Zeitschrift.

Er arbeitete außerdem auch im Bereich des Wyższe Studium Handlowe (Höheres Handelsstudium, später Handelsakademie, 1933–1938) in Krakau sowie am Instytut Pedagogiczny (Pädagogisches Institut) in Katowice (1928–1931). In diesem Institut war er sehr aktiv, wobei er sich nicht nur auf die didaktische Arbeit beschränkte. Er gründete dort eine Geographische Werkstatt und organisierte in deren Rahmen methodisch-geographische Kurse für Lehrer unterschiedlicher Schulstufen in Górny Śląsk (Oberschlesien), hielt Vorlesungen und organisierte Exkursionen.

Ab 1927 hielt Ormicki Vorlesungen im Bereich der Wirtschaftsgeographie an der Wolna Wszechica Polska (Freie Universität Polens) sowie beim Studio Migracyjno-Kolonialne (Studienbereich Migration und Kolonien) in Warszawa.

In der zweiten Hälfte der 1930er-Jahre leitete er jährlich einen zehntägigen Vortragszyklus im Bereich Wirtschaftsgeographie an der Wydz. Matematyczno-Przyrodniczy der Uniwersytet Stefana Batorego (Fakultät für Mathematik und Naturwissenschaften an der Stefan-Batory-Universität) in Wilno (Vilnius). Ab 1938 leitete er Vorlesungen zur Emigrations- und Siedlungspolitik im Rahmen des Studio Dyplomatyczne der Uniwersystet Jana Kazimierza (Diplomatisches Studium der Jan-Kazimierz-Universität) in Lemberg. Für das Studienjahr 1939/40 hatte er an dieser Universität sogar einen Arbeitsvertrag unterschrieben.

Ende des Jahres 1934 nahm er die Arbeit am Instytut Badań Spraw Narodowościowych (Institut zur Erforschung von Bevölkerungsangelegenheiten) in Warschau auf. Dieses Institut wirkte beim Präsidium des Ministerrates. Dort bekleidete er die Position des Leiters der Wydz. Populacyjno-Migracyjnego (Fakultät für Bevölkerung und Migration). Zu seinen Verdiensten zählt der Start der Publikationsreihe Prace Wydziału Populacyjno-Migracyjnego Instytutu Badania Spraw Narodowościowych (Arbeiten der Fakultät für Bevölkerung und Migration des Instituts zur Erforschung von Nationalitäten-Angelegenheiten) im Jahre 1937. Bis Sommer 1939 erschienen sieben Bände, drei davon wurden von Ormicki verfasst.

Im Jahre 1936 verknüpfte Ormicki die Zusammenarbeit mit dem Inst. Gospodarczy Ziem Wschodnich (Wirtschaftsinstitut der östlichen polnischen Grenzgebiete), als Mitglied im Rada Nauk (Wissenschaftsrat) dieses Institutes wirkte er in der Gesellschaft der Entwicklung der Ostgrenzgebiete. Das Institut war bei der Tow. Rozwoju Ziem Wschodnich (Gesellschaft für die Entwicklung der östlichen polnischen Grenzgebiete) angesiedelt. Er leistete einen aktiven Beitrag im Komitet Badań Naukowych Ziem Górskich (Komitee für Wissenschaftliche Studien der Berggebiete) bei der Polska Akademia Umiejetności (PAU) (seit 1937) und war im Komitet Wydawnictw Śląskich PAU (Komitee der Schlesischen PAU-Verlagshäuser) aktiv, wo er gemeinsam mit J. Smoleński für geographische Veröffentlichungen verantwortlich war.

Sein internationales Debüt war mit dem I. Zjazd Słowiańskich Geografów i Etnografów (1. Kongress der Slawischen Geographen und Ethnologen, Prag 1925) verbunden. Auch bei der nächsten Versammlung 1927 in Polen zeichnete er sich durch außergewöhnliche Aktivität aus. Der darauffolgende Kongress fand 1930 in Belgrad statt. Er war aktiver Teilnehmer am XIV Kongres Międzynarodowej Unii Geograficznej (14. Kongress der Internationalen Geographischen Union, Warszawa, 23.–31. August 1934). Zu seinen besonderen Verdiensten zählt vor allem der Kongressführer La Silésie Polonaise (Das polnische Schlesien), welchen er zusammen mit J. Smoleński (1934) verfasste. Dieser Führer wird bis zum heutigen Tage geschätzt und in der Literatur zitiert.

Er nahm ebenfalls an der XVIII. Sesja Międzynarodowego Instytutu Statystycznego (18. Sitzung des Internationalen Statistikinstitutes, Warszawa 1929) teil. Im Jahre 1937 gehörte er zu den Teilnehmern am Międzynarodowy Kongres Demograficzny (Internationaler Demographischer Kongress) in Paris, und 1939 nahm er am Międzynarodowy Kongres Rolnictwa Tropikalnego (Internationaler Kongress zur Tropenlandwirtschaft) in Libyen teil. Auf dem Weg nach Libyen durchquerte er Italien von Süden nach Norden und unternahm im Rahmen des Kongresses einige interessante Exkursionen. Er war bemüht, an allen nationalen geographischen Kongressen teilzunehmen. Er war Hauptorganisator einer umfangreichen didaktischen Ausstellung, die den I. Zjazd Koleżeński Geografów Krakowskich (1. Versammlung des Freundeskreises der Krakauer Geographen, 2.–3. Februar 1928) begleitete. Er war wesentlich an den Vorbereitungen zum 1. und 2. Zjazd Naukowy Ziem Wschodnich (Wissenschaftlicher Kongress der östlichen polnischen Grenzgebiete, Warszawa, September 1936, Kraków 30.–31. Oktober 1938) beteiligt.

Ormicki gehörte zu jener Gruppe Absolventen der Krakauer Schule, die den direkten Felduntersuchungen einen großen Wert beimaßen. Seine Leidenschaft als Forscher setzte er besonders in den östlichen polnischen Grenzgebieten um. Er war dort ein häufiger Gast und widmete den östlichen polnischen Ostgrenzgebieten seine Habilitation sowie eine Reihe anderer Schriften. Er galt als Autorität und als hervorragender Kenner dieser Region Polens. Im Jahre 1927 überzeugte er J. Smoleński, gemeinsam die Publikation Rocznik Wołyński (Jahrbuch von Wołyń) herauszugeben. Dieses Periodikum erschien unter ihrer Redaktion in den Jahren 1927 bis 1930.

Er war in der 1934 gegründeten Komisja Naukowa Badań Ziem Wschodnich (Wissenschaftliche Kommission der Studien über die östlichen polnischen Grenzgebiete) tätig – in der Lemkenland-Gruppe, die von J. Smoleński geleitet wurde. Im März 1934 begann diese Kommission zusammen mit dem Institut Badań Spraw Narodowościowych (Institut zur Erforschung von Nationalitäten-Angelegenheiten) detaillierte Forschungen über die östlichen polnischen Grenzgebiete. Die abschließende Abhandlung sollte den staatlichen Behörden übergeben werden. Ormicki übernahm die Abhandlung zur Siedlungsfrage sowie zur demographisch-nationalen Problematik.

Er arbeitete auch in der im Jahre 1934 gegründeten wissenschaftlichen Kommission für Forschung der Ostgebiete – in einer Lemkengruppe, die von J. Smoleński geleitet wurde. Im März 1934 begann diese Kommission zusammen mit dem Institut für Forschungen der Nationalitätsangelegenheiten genaue Forschungen der Ostgebiete durchzuführen. Die Schlussbearbeitung sollte den Staatsbehörden übergeben werden. Ormicki verpflichtete sich, die Siedlungs-, Demographische und Nationalitätsproblematik zu verarbeiten.

Großen Wert legte er auf die Ausbildung der Lehrkräfte, welche in verschiedenen Schulstufen und Schularten (Grund-, Mittel- und Berufsschulen) Geographie unterrichteten. Er nahm an Weiterbildungskursen für Geographielehrer teil und hielt seine Ansichten auch in gedruckter Form fest, wie beispielsweise: Zadania nauczyciela w szkole średniej w świetle obserwacji zebranych na Proseminarium Geograficznym U. J. 1928 (Aufgaben eines Lehrers an der Mittelschule im Kontext der beim Geographie-Proseminar der Jagiellonen-Universität gesammelten Beobachtungen) bzw. Na szlakach rozbudowy podstaw geografii szkolnej 1929 (Auf den Wegen des Ausbaus der Grundlagen der Schulgeographie). Im Jahre 1929 organisierte er selbst einen fünfwöchigen Schulungskurs für Grundschullehrer in Wołyń und engagierte sich bei der Arbeit des Ognisko Metodyczne Geograficzne (Methodischer Geographiezirkel) in Kraków. Er versuchte, an allen Kongressen für Geographielehrkräfte teilzunehmen. Ormicki gehörte zu den Hauptorganisatoren des VIII. Zjazd Polskich Nauczycieli Geografii (8. Kongress der polnischen Geographielehrer), welcher am 28. und 29. Mai 1939 in Kraków stattfand.

Er setzte sich für die Verbreitung der Geographie ein. Bereits vor 1928 begann er Vorträge im Radio zu halten und setzte diese Tätigkeit bis zum Sommer 1939 fort. Diese Vortragsreihe spielte eine wichtige Rolle bei der Erweiterung des geographischen Bewusstseins der damaligen Bevölkerung. Er trat in den Radiosendern von Warszawa, Katowice, Kraków und Wilno auf.

Im Rahmen der öffentlichen Vorträge der Jagiellonen-Universität kam er am 25. März 1928 nach Bytom (deutsch Beuthen O.S.), wo er einen Vortrag mit dem Titel Jerozolima (Jerusalem) halten sollte. Während des Vortrages drang eine Gruppe von Banditen aus der Traditionskompanie des Selbstschutzes in den Raum ein. Sie waren mit Gummiknüppeln, Stöcken und Pistolen bewaffnet und attackierten die Teilnehmer. Als Folge einer schweren Körperverletzung hatte Ormicki eine Wunde am Kopf, sein Gesicht war grün und blau geschlagen und zerkratzt, auf dem Rücken und den Händen hatte er Blutergüsse. In dieser Causa gab es scharfen Protest seitens des polnischen Außenministeriums, involviert war ebenfalls der Vorsitzende der Górnośląska Komisja Mieszana (Gemischte Kommission für Oberschlesien), F. Calonder, und indirekt auch die Liga Narodów (der Völkerbund). Aufgrund seines schlechten Gesundheitszustandes als Folge der erlittenen Körperverletzung war Ormicki über einen längeren Zeitraum krankgeschrieben.

Im Sommer 1939 hatte Familie Ormicki Kraków noch vor dem Einmarsch der Deutschen verlassen. Sie erreichten das Dorf Śledziejowice bei Wieliczka (deutsch: Groß Salze), wo sie auf einem örtlichen Gutshof die Angriffe der Deutschen Wehrmacht („September-Kampagne“) abwarteten. Als Dozent an der Jagiellonen-Universität wurde Ormicki nicht zum Militärdienst einberufen, er beschloss jedoch, nach Rumänien zu gehen und erst dort über seine weiteren Schritte zu entscheiden. Es ist nicht bekannt, warum er während seiner Reise seine Pläne verwarf und zu seiner Familie nach Kraków zurückkehrte.

Ormicki befand in jener Gruppe von Professoren, die am 6. November 1939 im Rahmen der sogenannten „Sonderaktion Krakau“ festgenommen wurden. Nach der Inhaftierung in den Gefängnissen in Kraków und Wrocław, wurde er in das Konzentrationslager Sachsenhausen verschleppt, als Häftling mit der Nummer 5298. Über eine sehr lange Zeit kümmerte er sich fürsorglich um seinen Chef, Professor Smoleński. Gemeinsam mit S. Leszczycki trug Ormicki Smoleński zu den Appellen. Eines musste Ormicki Prof. Smoleński zum Revier (Lagerkrankenhaus) bringen, wo dieser am 5. Jänner 1940 starb. Während einer illegalen Feier, die zu Ehren des Verstorbenen im KZ organisiert wurde, präsentierte Ormicki die wissenschaftlichen Leistungen von Smoleński.

Ormicki gehörte zu einer kleinen Gruppe von Professoren der Jagiellonen-Universität, die auch nach internationalen Protesten trotz Vollendung des 40. Lebensjahres nicht aus dem Konzentrationslager entlassen wurden. Gemeinsam mit den anderen Krakauer Gefangenen (insgesamt waren es 44 Personen) wurde er am 4. März 1940 ins Konzentrationslager Dachau überstellt. Er war zweifellos ein Anführer dieser Gruppe. Er genoss große Autorität unter den Häftlingen und sogar die Deutschen respektierten ihn auf ihre eigene Art und Weise. Als Ältester, der noch dazu fließend Deutsch sprach, vertrat er gegenüber den Deutschen die Interessen der Gruppe der universitären Gefangenen. Am 24. März schrieb er seinen letzten Brief an seine Ehefrau.

Eines Tages entdeckten die Deutschen während der Durchsuchung der Gefangenen bei Ormicki einen auf Deutsch verfassten, in einem Geldsäckchen auf seiner Brust versteckten Entwurf einer geplanten Abhandlung mit dem Titel Die Bevölkerung von Polen, welche er nach der Rückkehr nach Kraków ausarbeiten und veröffentlichen wollte. Das Material wurde beschlagnahmt und Ormicki für dieses Vergehen brutal geschlagen.

Gegen Ende April 1940 hatte er seine jüdische Abstammung zugegeben. Er wurde in den Block 29 verlegt und am 16. August ins Konzentrationslager Mauthausen/Gusen transportiert. Dies war eines der grausamsten Konzentrationslager im Dritten Reich. Bis zum letzten Atemzug gab er weder seine wissenschaftliche Arbeit auf noch seine Bemühungen, geographisches Wissen unter den Mitgefangenen zu verbreiten. Zu seinen Vorträgen (offiziell waren solche Aktivitäten verboten und wurden mit dem Tode bestraft) versammelten sich bis zu 200 Häftlinge. In Gusen schrieb er zwei Abhandlungen: Problemy zaludnienia kuli ziemskiej (Probleme der Besiedlung der Erdkugel) sowie Problemy zaludnienia terenów pustynnych oraz zaopatrzenia ludności w wodę (Probleme der Besiedelung von Wüstengebieten und die Versorgung der Bevölkerung mit Wasser), beide verfasst zwischen 1940 und 1941. Diese Arbeiten kursierten unter den Häftlingen, die sich auf einer Warteliste eintragen mussten, um diese lesen zu können. Bedauerlicherweise hat der letzte Leser aus Angst vor einer angekündigten Durchsuchung beide Manuskripte kurz vor der Befreiung vernichtet.

Am 16. September 1941 erhielten die Lagerfunktionäre den Befehl, binnen 24 Stunden acht Juden zu ermorden. Während dieser grausamen Aktion in der Nacht vom 16. auf den 17. September starb Wiktor Ormicki den Märtyrertod. Als er die Baracke verließ, um zum Todesort – der Waschbaracke – zu gehen, sagte er diese wundervollen Worte:

„Ich weiß, warum sie mich in den Waschraum rufen. Ich gehe allerdings voller Ruhe dorthin. Ich gehe in der tiefen Überzeugung, dass ich nicht umsonst ums Leben kommen werde, dass ich es für Polen tue.“

Als ihm „erwiesene Gnade“ ließen seine Henker ihm die Wahl, wie er sterben wollte – durch Ertrinken oder Erhängen. Er entschied sich für Letzteres. Ermordet wurde ein hervorragender Geograph, einer der Erschaffer des polnischen Regionalismus und der polnischen Anthropogeographie, der bedeutendste polnische Geograph der jüngeren Generation zu dieser Zeit. In der Benachrichtigung über seinen Tod, welche seine Frau erhielt, teilten die Deutschen mit, dass die Herzinsuffizienz die Todesursache von W. Ormicki gewesen sei.

Wiktor Ormickis Todestag am 17. September 1941 sehen Historiker als das Ende der Periode der „Sonderaktion Krakau“. Die Urne mit seiner Asche wurde vermutlich am Friedhof in Steyr (Oberösterreich) beigesetzt. Bis heute hat man den Bestattungsplatz seiner Asche nicht eindeutig identifiziert. Ein symbolisches Grab befindet auf dem Friedhof Rakowicki in Kraków.Am 19. November 1949 wurde am Institut für Geographie der Jagiellonen-Universität in der ul. Grodzka 64 eine Gedenktafel zu Ehren von Jerzy Smoleński und Wiktor Ormicki enthüllt. Ihre Nachbildung befindet sich im neuen Gebäude des Instituts für Geographie auf dem Campus, der anlässlich des 600. Jahrestages der Wiedergründung der Jagiellonen Universität erbaut wurde. Der Name Ormickis findet sich auch auf der Gedenktafel vor der Aula im Collegium Novum der Jagiellonen-Universität (ul. Gołębia 24). Im Jahre 1979, zum 40. Jahrestag der „Sonderaktion Krakau“, wurde Ormicki posthum durch die Jagiellonen-Universität mit der Medaille Merentibus ausgezeichnet. Einer der Lehrräume im Institut für Geographie und Raumwirtschaft wurde nach Ormicki benannt. Eine ihm gewidmete Vitrine wurde bei folgenden Ausstellungen gezeigt: Zapomniana zagłada? Polska i czeska inteligencja w obozach koncentracyjnych Sachsenhausen i Ravensbrück na początku drugiej wojny światowej (Vergessene Vernichtung? Polnische und tschechische Intelligenz in den Konzentrationslagern Sachsenhausen und Ravensbrück zu Beginn des Zweiten Weltkrieges, KZ-Gedenkstätte Sachsenhausen, Eröffnung am 21. November 2009), Człowiek człowiekowi....: niszczenie polskiej inteligencji w latach 1939–1945: KL Mauthausen/Gusen (Man to man. Destruction of the Polish intelligentsia in the years 1939–1945, 2009) sowie Do piekła Sachsenhausen. Los krakowskich uczonych na początku II wojny światowej (In der Hölle von Sachsenhausen. Das Schicksal der Krakauer Wissenschaftler am Beginn des Zweiten Weltkrieges, Fabryka Emalia Oskara Schindlera/Staatliches Museum in einem ehemaligen Gebäude der Emaillewarenfabrik von Oskar Schindler, Kraków, Eröffnung am 6. November 2010). Am 25. Oktober 2013 wurde in den Stollen unter dem Schloss Lamberg in Steyr eine Ausstellung zum Gedenken an die Opfer des Konzentrationslagers eröffnet. Dort wird unter anderem auch eine W. Ormicki gewidmeter Schaukasten präsentiert.

Verfasst von Prof. Dr. hab. Antoni Jackowski

Übersetzt von Jolanta Herian-Ślusarska

Aus:

GEOGRAFOWIE POLSCY. Słownik biograficzny. [Polnische Geographen. Biographisches Wörterbuch, hrsg. vom Institut für Geographie und Raumwirtschaft der Jagiellonen Universität, Komitee für Geographiewissenschaften Polnischer Akademie der Wissenschaften, Polnische Gesellschaft für Geographie, unter der Redaktion von Antoni Jackowski, Kazimierz Krzemień, Izabela Sołjan] Band 2. (Krakau 2018).

Weitere Literatur:

Man to man. Destruction of the Polish intelligentsia in the years 1939–1945: Mauthausen/Gusen. Catalog of the exhibition 2009 (Warschau 2009).

Stanisław Nogaj: Gusen; Pamiętnik dziennikarza [Gusen: Memoiren eines Journalisten] (Katowice-Chorzów 1948).